Τα έσοδα από τον ΦΠΑ και το ποσοστό συμμόρφωσης στην Ελλάδα. Προκλήσεις και Ευκαιρίες

Ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι ένας ευρύς φόρος που επιβάλλεται στα αγαθά και τις υπηρεσίες που καταναλώνονται εντός της Ενιαίας Αγοράς. Αποτελεί βασικό πυλώνα των φορολογικών εσόδων για τα Κ-Μ, ενώ παράλληλα παίζει καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία της Ενιαίας Αγοράς και τον Προϋπολογισμό της Ε.Ε. Το 2023, ο λόγος εσόδων ΦΠΑ προς το ΑΕΠ της ΕΕ ανήλθε στο 7,2% και αντιπροσώπευε το 15,7% των συνολικών κρατικών εσόδων.

Η είσπραξη του ΦΠΑ εξαρτάται από τρία στοιχεία:

1) τη φορολογική βάση,

2) τον κανονικό φορολογικό συντελεστή, και

3) την αποδοτικότητα συλλογής εσόδων.

Η τελευταία, γνωστή ως "αποδοτικότητα συλλογής ΦΠΑ", επηρεάζεται από τη συμμόρφωση των φορολογουμένων και από πολιτικές όπως απαλλαγές ή μειωμένοι συντελεστές. Η "συμμόρφωση" αναφέρεται στη διαφορά μεταξύ των εσόδων που θα συλλέγονταν αν όλοι οι φορολογούμενοι ήταν απόλυτα συνεπείς και των πραγματικών εσόδων.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Ε στην Ελλάδα, τα έσοδα από ΦΠΑ αυξήθηκαν κατά 22,8% το 2022, αντανακλώντας την ισχυρή αύξηση του ΑΕΠ, της τελικής κατανάλωσης νοικοκυριών και των επενδύσεων. Παράλληλα, το κενό συμμόρφωσης ΦΠΑ μειώθηκε κατά 3,8 ποσοστιαίες μονάδες, φτάνοντας στο 13,7%.

Η αύξηση της κατανάλωσης υπηρεσιών, όπως η ψυχαγωγία (+43,6%) και η εστίαση-φιλοξενία (+40,8%), είχε σημαντική επίδραση στα έσοδα του ΦΠΑ. Ωστόσο, οι υπηρεσίες είναι δυσκολότερο να φορολογηθούν αποτελεσματικά, οδηγώντας σε υψηλότερο κίνδυνο μη συμμόρφωσης. Επίσης, ο πληθωρισμός (9,3% το 2022) μείωσε το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών, ενώ η αύξηση των επενδύσεων (28,9% στα νοικοκυριά και 17,4% στον χρηματοοικονομικό τομέα) ενίσχυσε την είσπραξη εσόδων από ΦΠΑ.

Το κενό πολιτικής ΦΠΑ στην Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει τις απαλλαγές και τους μειωμένους συντελεστές, αυξήθηκε στα 25,36 δισ. ευρώ το 2022. Οι μεγαλύτερες απώλειες αποδίδονται σε απαλλαγές για δημόσιες υπηρεσίες, χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και αγροτικά τομέα. Ο μειωμένος συντελεστής ΦΠΑ σε βασικά αγαθά, όπως τρόφιμα και φάρμακα, επηρεάζουν τα έσοδα αλλά ταυτόχρονα διαφαίνεται ότι ενίσχυσαν την κοινωνική πολιτική.

Επιπλέον η επέκταση του ηλεκτρονικού εμπορίου, το οποίο αυξήθηκε από 3,8% σε 6,9% του τζίρου επιχειρήσεων την περίοδο 2018-2022, συνέβαλε στη μείωση του κινδύνου μη συμμόρφωσης, καθώς μειώνει τις συναλλαγές με μετρητά και διευκολύνει τους ελέγχους.

Συμπερασματικά η Ελλάδα σημείωσε σημαντική πρόοδο στη μείωση του κενού συμμόρφωσης ΦΠΑ, κυρίως λόγω της οικονομικής ανάκαμψης, και της βελτίωσης των διαδικασιών είσπραξης (ηλεκτρονικές συναλλαγές, ηλεκτρονική τιμολόγηση, υποχρεωτική χρήση POS κ.λπ). Ωστόσο, η συνέχιση αυτής της τάσης απαιτεί βελτίωση των φορολογικών πολιτικών, περιορισμό των απαλλαγών και ενίσχυση των ελέγχων. Η συστηματική ανάλυση και παρακολούθηση του κενού ΦΠΑ αποτελεί εργαλείο για τη βιώσιμη δημοσιονομική ανάπτυξη της Χώρας. Οι διαδικασίες αυτές προϋποθέτουν την ενίσχυση της ψηφιοποίησης της φορολογικής διοίκησης, τον περιορισμό των απαλλαγών και χρήσης μειωμένων συντελεστών,- χωρίς όμως να πλήττονται οι ευάλωτες ομάδες-, και την ενίσχυση κουλτούρας συμμόρφωσης.

Αθηνά Καλύβα (Ph.D)
Επικεφαλής Οικονομικής Μονάδας ΜΕΑ Ε.Ε