Ανθεκτικότητα των Φορολογικών Συστημάτων της ΕΕ και ανάγκη προσαρμογής τους 

Η οικονομική διακυβέρνηση υπήρξε θεμέλιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης από το 1992. Ωστόσο, οι προκλήσεις της εποχής, όπως το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και καινοτόμων επενδύσεων καθώς και οι διαφορετικές ανάγκες των ΚΜ, ανέδειξαν την ανάγκη μεταρρύθμισης. Σε αυτό το πλαίσιο, οι νέοι κανόνες οικονομικής διακυβέρνησης, που εφαρμόζονται από τον Απρίλιο του 2024, αποτελούν τη σημαντικότερη μεταρρύθμιση μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008.

Οι νέοι κανόνες στοχεύουν στη βιωσιμότητα του χρέους, στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, υποστηρίζοντας τη μετάβαση σε μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία. Εισάγονται απλούστεροι κανόνες και ενισχύεται η «εθνική ιδιοκτησία» των πολιτικών. Τα ΚΜ καταθέτουν μεσοπρόθεσμα σχέδια τετραετούς διάρκειας, με δεσμεύσεις για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που στηρίζουν τη δημοσιονομική σταθερότητα και την ανθεκτικότητα. Μία σημαντική καινοτομία είναι η χρήση δεικτών δαπανών αντί του δημοσιονομικού ισοζυγίου, και ασφαλιστικών δικλείδων που επιτρέπουν τη μείωση του χρέους με διαφάνεια και ίση μεταχείριση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα αποτελεσματική πολυμερή εποπτεία (Ε.Ε, ΕΚ, Δημοσιονομικά Συμβούλια). Το νέο πλαίσιο διευκολύνει επίσης την απορρόφηση κονδυλίων της ΕΕ, υποστηρίζοντας την ενεργειακή αυτονομία και την καινοτομία. στοχεύοντας στην ενίσχυση της Ενιαίας Αγοράς και της ανταγωνιστικότητας, όπως αναγνωρίζεται και στις πρόσφατες εκθέσεις Letta και Draghi. 

Τα μεσοπρόθεσμα σχέδια ακολουθούν την προσέγγιση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF). Η τήρηση των σχετικών δεσμεύσεων από τα ΚΜ, είναι πρωταρχικής σημασίας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ευρωπαϊκή οικονομία έχει δείξει ανθεκτικότητα και επανακτά δυναμική (η οικονομική ανάπτυξη στην ΕΕ προβλέπεται να ανέλθει στο 1,5% το 2025), ενώ οι εξελίξεις στο δημόσιο χρέος και τα ελλείμματα απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. Σημειώνεται ότι η απορρόφηση των κονδυλίων της ΕΕ (RRF) αναμένεται να επιταχυνθεί το 2025 και το 2026, στηρίζοντας τις επενδύσεις (και την ενεργειακή αυτονομία) των ΚΜ, την αποτελεσματικότητα των μεσοπρόθεσμων σχεδίων καθώς και την σταδιακή προσαρμογή των ΚΜ. 

Αναφορικά με την Ελλάδα, η Επιτροπή ολοκληρώνοντας την αξιολόγηση του μεσοπρόθεσμου σχεδίου εξέφρασε την γνώμη ότι το σχέδιο δημοσιονομικού προγράμματος της Ελλάδας συνάδει πλήρως με τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ε.Ε, ενώ σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις 2024 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η αύξηση των καθαρών δαπανών της Ελλάδας το 2025 είναι συνεπής με τις συστάσεις του Συμβουλίου (της 21ης Οκτωβρίου 2024). Συναφώς, η Ε.Ε συνιστά στην Ελλάδα να ενισχύσει τα φιλοεπενδυτικά χαρακτηριστικά του φορολογικού της συστήματος.

Σε αυτό το νέο πλαίσιο η φορολογία διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο, ενώ αποτελεί βασικό πυλώνα για την αποτελεσματική εφαρμογή των μεσοπρόθεσμων σχεδίων. Σημειώνεται ότι στην άμεση φορολογία, η ΕΕ σημείωσε  πρόοδο με την υιοθέτηση της οδηγίας FASTER, που αίρει φορολογικά εμπόδια στις διασυνοριακές επενδύσεις. Επιπλέον, η φορολογική μεταρρύθμιση ΟΟΣΑ/G20 προχωρά με την υιοθέτηση του Πυλώνα II (υιοθέτηση Οδηγίας στην Ε.Ε) για έναν ελάχιστο φορολογικό συντελεστή (15%), ενώ παραμένουν εκκρεμότητες στον Πυλώνα Ι για την ανακατανομή των φορολογικών δικαιωμάτων.

Στην έμμεση φορολογία, οι βελτιώσεις στο ΦΠΑ, με την υιοθέτηση των ρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στο πακέτο για τον ΦΠΑ στην ψηφιακή εποχή (VIDA), διευρύνουν τη φορολογητέα βάση, μειώνουν τη γραφειοκρατία ενισχύοντας τη βιωσιμότητα των φορολογικών εσόδων. Ωστόσο, το «Κενό ΦΠΑ» αποτελεί πρόκληση για τα ΚΜ, ενώ εξακολουθούν να υφίστανται διασυνοριακά φορολογικά εμπόδια ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).

Επιπλέον, ο αθέμιτος φορολογικός ανταγωνισμός υπονομεύει τα δημόσια έσοδα των ΚΜ και θέτει σε κίνδυνο την εφαρμογή των ετήσιων Προϋπολογισμών, και των μεσοπρόθεσμων σχεδίων. Η ΕΕ αντιμετωπίζει το συγκεκριμένο ζήτημα με πρωτοβουλίες όπως η ενίσχυση της αυτόματης ανταλλαγή φορολογικών πληροφοριών και υιοθέτηση μέτρων συντονισμού. Ωστόσο, η διεθνής συνεργασία είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του.

Περαιτέρω, η ενεργειακή κρίση καθιστά αναγκαία τη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης στην ενέργεια και την παροχή φορολογικών κινήτρων για επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια. Η έκθεση Draghi προτείνει συγκεκριμένα φορολογικά κίνητρα για την έρευνα, την ανάπτυξη και τη μείωση της διπλής φορολόγησης, ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα και η βιωσιμότητα της Ευρωπαϊκής Οικονομίας. Ωστόσο, για την αποτελεσματική εφαρμογή των σχετικών μεταρρυθμίσεων απαιτείται περαιτέρω συντονισμός στην εφαρμογή των φορολογικών κινήτρων.

Εν τοις πράγμασι τα φορολογικά συστήματα της ΕΕ πρέπει να προσαρμοστούν και σε «μεγατάσεις», όπως η γήρανση του πληθυσμού, η κλιματική αλλαγή, η ψηφιοποίηση και η χρήση ΑΙ κλπ. Επισημαίνεται ότι παρά την ανθεκτικότητα που έδειξαν τα φορολογικά έσοδα στην πανδημία, και εν μέσω πληθωριστικών πιέσεων, η βιωσιμότητά τους εξαρτάται από συναφείς διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και η ενίσχυση της συμμόρφωσης, της δικαιοσύνης και της διαφάνειας παραμένουν βασικές προτεραιότητες.

Η Ε.E βρίσκεται σε κομβικό σημείο. Το νέο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης και η αναμόρφωση των φορολογικών πολιτικών είναι ζωτικής σημασίας για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι νέοι οικονομικοί κανόνες μπορούν να ενισχύσουν τη διαφάνεια, την αποτελεσματικότητα και τη συμμόρφωση. Η στήριξη επενδύσεων, η ενίσχυση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης και η προώθηση της κοινωνικής συνοχής αποτελούν τις βάσεις για ένα βιώσιμο μέλλον. Η προσαρμογή στις διεθνείς εξελίξεις και η προώθηση συνεργειών μεταξύ ΚΜ, για την εφαρμογή των κατάλληλων φορολογικών κινήτρων, είναι απαραίτητες για την ενίσχυση της ΕΕ ως οικονομικής και πολιτικής δύναμης. 

Συμπερασματικά η φορολογική πολιτική δεν είναι απλώς εργαλείο είσπραξης εσόδων. Είναι μοχλός ανάπτυξης, δικαιοσύνης και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Η ΕΕ στο νέο της προγραμματικό κύκλο οφείλει να εστιάσει σε πολιτικές που προάγουν τη διαφάνεια, την απλότητα και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα, ώστε να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες προκλήσεις.

Αθηνά Καλύβα, Ph.D
Επικεφαλής Οικονομικής Μονάδας στην Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στην Ε.Ε.