YΠOIK 1016982/89/A0013/ΠΟΛ. 1246/17.10.2001

Κληρονομικό δικαίωμα μετά την υιοθεσία

Σας κοινοποιούμε την 700/2000 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που έγινε αποδεκτή από τον Υπουργό των Οικονομικών και παρακαλούμε για την εφαρμογή της.

Με τη γνωμοδότηση αυτή, ομόφωνα, έγινε δεκτό ότι:

α) οι θετοί γονείς και τα θετά τέκνα αυτών δεν έχουν κληρονομικό δικαίωμα έναντι του υιοθετηθέντος, εφόσον η υιοθεσία έλαβε χώρα πριν από την ισχύ του ν. 2447/96 δηλαδή πριν από την 30.12.1996 και

β) οι θετοί γονείς εξακολουθούν και μετά την ισχύ του ν. 2447/96 να εντάσσονται στην οικεία φορολογική κλίμακα, βάσει της παρ. 4 εδ. 3 του άρθρου 29 του ν.δ. 118/93 δηλαδή να φορολογούνται με βάση τη συγγένεια, που ίσχυε μεταξύ αυτών και του υιοθετηθέντος προ της υιοθεσίας.

Αριθ. Γνωμοδοτήσεως 700/2000 ---------------------------------- ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ---------------------------------- Γ` ΤΜΗΜΑ ------------- Συνεδρίαση 21-12-2000

Πρόεδρος: Χ. Τσεκούρας (Αντ/δρος Ν.Σ.Κ.)

Εισηγητής: Θ. Ψυχογυιός (Πάρεδρος Ν.Σ.Κ.)

Περίληψη Ερωτήματος: -------------------------- Ερωτάται, αν ενόψει του άρθρου 1561 του Α.Κ. όπως ισχύει σήμερα, μετά την αντικατάσταση των περί υιοθεσίας διατάξεων από το ν. 2447/1996, οι θετοί γονείς και τα θετά αδέλφια κληρονομούν τη θετή κόρη και εάν εξακολουθεί έναντι των θετών γονέων να ισχύει η φορολογική κλίμακα, στην οποία παραπέμπει η διάταξη του άρθρου 29 4 εδ. 3 του ν.δ. 118/73.

Ι. ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΣ

Με το πιο πάνω ερώτημα τέθηκαν υπόψη μας τα ακόλουθα:

Κατά τα πραγματικά στοιχεία του ερωτήματος ο γάμος των θετών γονέων έγινε το έτος 1961. Δυνάμει της υπ` αριθμ. 251/1970 αποφάσεως του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών κηρύχθηκαν ως θετά τέκνα αμφοτέρων των συζύγων α) ο Κωνσταντίνος (έτος γεννήσεως 5.3.1959) και β) αβάπτιστο που πήρε αργότερα το όνομα Ζηνοβία - Ρίτα και παντρεύεται στις 5.10.1996. Ο θετός πατέρας πεθαίνει στις 12.4.1979 και η θετή θυγατέρα πεθαίνει στις 30.4.2000.

Ερωτάται αν η θετή μητέρα και ο θετός υιός (αδελφός) κληρονομούν μαζί με τον σύζυγο της αποθανούσης θετής κόρης.

Σύμφωνα με το άρθρο 1561 Α.Κ., όπως αυτό τέθηκε με το Ν. 2447/1996/ ΦΕΚ 278/2Α/30.12.1996, με την υιοθεσία, διακόπτεται κάθε δεσμός του ανηλίκου με την φυσική του οικογένεια, με εξαίρεση τις ρυθμίσεις περί κωλυμάτων γάμων των άρθρων 1356 και 1357 και ο ανήλικος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα του.

Στο νέο περί υιοθεσίας νόμο, δεν περιέχεται διάταξη αντίστοιχη εκείνης του προϊσχύσαντος άρθρου του Α.Κ. 1579, που ρητά όριζε όπως ο θετός γονέας στερείται, έναντι του θετού τέκνου, κληρονομικού δικαιώματος.

Από αυτήν την έλλειψη παρέπεται πως ήδη ο θετός γονέας κληρονομεί το θετό τέκνο και τους κατιόντες του. Τούτο όμως έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 29 του ν.δ. 118/73, ο οποίος, ενόψει του προϊσχύσαντος άρθρου του Α.Κ. 1579, κατατάσσει τον υιοθετήσαντα, έναντι του υιοθετηθέντος, στην αντίστοιχη φορολογική κλίμακα με βάση την πριν από την υιοθεσία μεταξύ τους συγγενική σχέση. Ενόψει των ανωτέρω παρακαλούμε να έχουμε την νομική σας εισήγηση.

Από τα ως άνω αναφερόμενα προκύπτει (όχι βεβαίως με τη δέουσα σαφήνεια) ότι υποβάλλονται δύο ερωτήματα, ήτοι:

(α) εάν μετά την ισχύ του ν. 2447/96 ο υιοθετήσας και οι συγγενείς αυτού έχουν κληρονομικό δικαίωμα έναντι του υιοθετηθέντος, εάν η υιοθεσία έλαβε χώρα πριν από την ισχύ του νόμου αυτού, ως εις το διδόμενο πραγματικό και

(β) εάν εξακολουθεί να ισχύει η αναφερθείσα ρύθμιση του άρθρου 29 4 του ν.δ. 118/73, εφόσον ο υιοθετήσας δεν στερείται του κληρονομικού δικαιώματος έναντι του υιοθετηθέντος.

ΙΙ. ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ

Από το ν. 2447/96 ορίζονται τα εξής:

Κυρώνεται ως Κώδικας, σύμφωνα με το άρθρο 76 παρ. 6 του Συντάγματος και το άρθρο 16 παρ. 12 του ν. 2298/1995, το ακόλουθο σχέδιο νόμου

ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ

Υιοθεσία, επιτροπεία και αναδοχή ανηλίκου, δικαστική συμπαράσταση, δικαστική επιμέλεια ξένων υποθέσεων και συναφείς ουσιαστικές δικονομικές και μεταβατικές διατάξεις.

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΝΕΑ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ

Το δέκατο τρίτο Κεφάλαιο του Τέταρτου βιβλίου του Αστικού Κώδικα που αναφέρεται στην υιοθεσία (άρθρα 1568 έως 1588) καταργείται στο σύνολό του.

Στη θέση των ήδη καταργημένων με το άρθρο 17 του ν. 1329/1983 άρθρων 1542 έως 1567 του Αστικού Κώδικα και των καταργούμενων με την προηγούμενη παράγραφο διατάξεων τίθεται νέο κεφάλαιο δέκατο τρίτο με το ακόλουθο περιεχόμενο:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ ΥΙΟΘΕΣΙΑ

Αρθρο 1561 ------------------- Ενταξη στην οικογένεια του θετού γονέα ------------------------------------------ Με την υιοθεσία διακόπτεται κάθε δεσμός του ανηλίκου με τη φυσική του οικογένεια, με εξαίρεση τις ρυθμίσεις περί κωλυμάτων γάμου των άρθρων 1356 και 1357 και ο ανήλικος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα του. λναντι του θετού γονέα και των συγγενών του ο ανήλικος έχει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τέκνου γεννημένου σε γάμο. Το ίδιο ισχύει και για τους κατιόντες του θετού τέκνου. Σε περίπτωση ταυτόχρονης ή διαδοχικής υιοθεσίας περισσοτέρων, δημιουργείται μεταξύ τους συγγένεια όμοια με αυτήν που υπάρχει μεταξύ αδελφών.

Αρθρο 1579 -------------------- Υιοθεσία ενηλίκου -------------------------- Η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται μόνο όταν ο υιοθετούμενος είναι τέκνο του συζύγου εκείνου που υιοθετεί.

Αρθρο 1585

Με την υιοθεσία του άρθρου 1579 δεν παράγεται καμία σχέση συγγένειας μεταξύ του θετού τέκνου και των συγγενών εκείνου που υιοθέτησε και αντίστροφα.

Εξάλλου με τη διάταξη του άρθρου 57 1 του ίδιου ν. 2447/96 προβλέπεται ότι:

Με εξαίρεση τις ρυθμίσεις που ακολουθούν, υιοθεσίες που έγιναν πριν από την έναρξη της ισχύος αυτού του νόμου διέπονται ως προς το κύρος τους και τα έννομα αποτελέσματα από το έως τώρα δίκαιο. Οι διατάξεις όμως των άρθρων 1569 έως 1577 του Αστικου Κώδικα εφαρμόζονται και στις υιοθεσίες, που τελέσθηκαν υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς.

Σημειώνεται ότι οι διατάξεις των άρθρων 1569 έως 1577 Α.Κ. αναφέρονται σε ζητήματα προσβολής και λύσης της υιοθεσίας.

Επίσης σημειώνεται ότι από τη διάταξη της τρίτης παραγράφου (εδ. 1) του αναφερθέντος άρθρου 57 του ν. 2447/96 προβλέπεται ότι στις περιπτώσεις υιοθεσιών ανηλίκων που έγιναν πριν από την έναρξη της ισχύος του παρόντος, ο θετός γονέας έχει το δικαίωμα να ζητήσει από το δικαστήριο, με αίτησή του που δικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, την πλήρη ένταξη του τέκνου στην οικογένειά του, σύμφωνα με τα άρθρα 1561 έως 1566 του Αστικού Κώδικα.

Επιπλέον στο άρθρο τρίτο του ν. 2447/96 προβλέπεται ότι η ισχύς του νόμου αυτού αρχίζει από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (30/12/1996), εκτός αν ορίζεται άλλως στις επί μέρους διατάξεις του.

Υπενθυμίζεται ότι από τις προ της ισχύος του ν. 2447/96 διατάξεις του Αστικού Κώδικα προβλέποντο τα ακόλουθα:

Αρθρο 1579 ------------------- Αποτελέσματα για την οικογένεια ------------------------------------ Από την τέλεση της υιοθεσίας το θετό τέκνο έχει θέση γνήσιου τέκνου, έναντι αυτού που το υιοθέτησε. Αυτός δεν έχει κληρονομικά δικαιώματα έναντι του θετού τέκνου.

Αρθρο 1580

Εκείνος που υιοθετήθηκε και από τους δύο συζύγους έχει θέση κοινού γνήσιου τέκνου τους.

Το ίδιο ισχύει και αν ο ένας από τους συζύγους υιοθετήσει το τέκνο του άλλου.

Αρθρο 1581

Οι κατιόντες του θετού τέκνου, που γεννήθηκαν μετά την υιοθεσία, έχουν θέση γνήσιων κατιόντων εκείνου που υιοθέτησε. Κατά τα λοιπά δεν παράγεται καμιά σχέση συγγένειας μεταξύ του θετού τέκνου και των συγγενών εκείνου που υιοθέτησε και αντίστροφα.

Τέλος, από τις διατάξεις των παραγράφων 1 και 4 εδ. 3 του άρθρου 29 του ν. 118/73 ορίζεται ότι:

Οι δικαιούχοι της κτήσης, ανάλογα με τη συγγενική τους σχέση προς τον κληρονομούμενο, κατατάσσονται στις επόμενες τέσσερις (4) κατηγορίες. Για καθεμία από τις κατηγορίες αυτές ισχύει χωριστή φορολογική κλίμακα ως εξής: (παρ. 1).

Η κατάταξις εις την οικείαν κατηγορίαν του παρόντος άρθρου του υιοθετήσαντος, έναντι του υιοθετηθέντος ή των μετά την υιοθεσίαν γεννηθέντων γνησίων κατιόντων αυτού, ενεργείται επί τη βάσει της συγγενικής σχέσεως της υφισταμένης προ της υιοθεσίας. (παρ. 4 εδ. 3, ως ισχύει μετά την αντικατάστασή της από το άρθρο 43 παρ. 1 του ν. 814/78 και αναριθμήθηκε ως παράγραφος 4 με το άρθρο 16 παρ. 1 του ν. 1473/84).

ΙΙΙ. ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΣ

α) Επί του πρώτου ερωτήματος ------------------------------------- αα) Από το σύνολο των νέων διατάξεων, που ρυθμίζουν τα θέματα του θεσμού της υιοθεσίας μετά την ισχύ του κυρωτικού νόμου 2447/96 (ήτοι από 30/12/1996), προκύπτει ότι δεν υφίσταται πλέον νομοθετική πρόβλεψη περί ανυπαρξίας κληρονομικού δικαιώματος του θετού γονέα και των συγγενών αυτού έναντι του υιοθετηθέντος, όπως προβλεπόταν στην καταργηθείσα διάταξη του άρθρου 1579 εδ. 2 Α.Κ.

Συνεπώς, αφού κατά την αναφερθείσα διάταξη του άρθρου 1561 εδ. 2 Α.Κ., ο υιοθετηθείς έναντι του θετού γονέα και των συγγενών του έχει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τέκνου γεννημένου σε γάμο, συνάγεται ότι ο θετός γονέας και οι συγγενείς του έχουν πλέον κληρονομικό δικαίωμα έναντι του υιοθετηθέντος (βλ. Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Οικογεν. Δίκαιο, τόμ. β έκδ. β, σελ. 341).

Το αυτό κληρονομικό δικαίωμα υφίσταται και μεταξύ των υιοθετηθέντων από τον ίδιο θετό γονέα, αφού με τη ρητή διάταξη του άρθρου 1561 εδ. 4 Α.Κ., ως ισχύει μετά τον αναφερθέντα ν. 2447/96, προβλέπεται ότι μεταξύ των υιοθετηθέντων δημιουργείται συγγένεια όμοια με αυτή που υπάρχει μεταξύ αδελφών.

ββ) Εξαίρεση των ως άνω υπό στοιχ. (αα) αναφερομένων υφίσταται ως προς το κληρονομικό δικαίωμα των συγγενών του υιοθετήσαντος έναντι του υιοθετηθέντος, στην περίπτωση που ο υιοθετηθείς είναι ενήλικος, δοθέντος ότι τότε, κατά τη διάταξη του άρθρου 1585 Α.Κ. (σε συνδυασμό με το άρθρο 1579 Α.Κ.), δεν παράγεται σχέση συγγένειας μεταξύ του θετού τέκνου και των συγγενών του υιοθετήσαντος (Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη ό.π. σελ. 363).

γγ) Από τη διάταξη όμως του άρθρου 57 1 του νόμου 2447/96 προκύπτει σαφώς ότι η διαχρονική ισχύς των νέων διατάξεων, δεν εκτείνεται και επί των υιοθεσιών, που έλαβαν χώρα πριν από την αναφερθείσα ημερομηνία ισχύος του εν λόγω κυρωτικού νόμου (30/12/96), σε ό,τι αφορά το κύρος και τα έννομα αποτελέσματα αυτών (εκτός εάν τηρήθηκε η διαδικασία της αναφερθείσης διάταξης του άρθρου 57 3 του ίδιου νόμου). Κατά συνέπεια, στο πρώτο ερώτημα, βάσει του διδόμενου πραγματικού, προσήκει αρνητική απάντηση, δεδομένου ότι η υιοθεσία της θανούσης έλαβε χώρα πριν από την 30/12/1996, οπότε και είχε εφαρμογή η διάταξη του άρθρου 1579 εδ. 2 Α.Κ., η οποία δεν αναγνώριζε κληρονομικό δικαίωμα στο θετό γονέα και στους συγγενείς του (φυσικούς ή θετούς) έναντι του θετού τέκνου.

β) Επί του δεύτερου ερωτήματος ----------------------------------- αα) Η ως άνω εκτεθείσα ερμηνευτική παραδοχή, κατά την οποία ο θετός γονέας και οι συγγενείς αυτού έχουν εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα έναντι του υιοθετηθέντος από την 30/12/1996 δεν παράγει καμμιά αντίθεση προς τη διάταξη του άρθρου 29 4 του ν.δ. 118/73, ως υπολαμβάνει η ερωτώσα υπηρεσία και συνεπώς υπ` αυτή την έννοια δεν τίθεται θέμα διαφορετικής ερμηνευτικής αντιμετώπισης του ζητήματος.

Και τούτο, διότι ο νομοθέτης του ν.δ. 118/73 έκρινε σκόπιμο να εντάξει τον θετό γονέα, ως κληρονόμο του θετού τέκνου, στη φορολογική κλίμακα, που ίσχυε προ της υιοθεσίας, μολονότι και υπό το κράτος του προϊσχύοντος δικαίου, υφίστατο μεταξύ αυτών νομική συγγένεια γονέα προς γνήσιο τέκνο (βλ. άρθρο 1579 εδ. 1 Α.Κ.). Η αυτή νομική συγγένεια εξακολουθεί, ως ελεχθή, να υφίσταται και σήμερα, μετά την ισχύ των νέων περί υιοθεσίας διατάξεων (βλ. άρθρο 1561 εδ. 2 Α.Κ.).

Αρα, ως προς το σημείο αυτό, ουδέν μεταβλήθη φορολογικώς, αν και είναι προφανές ότι, εν όψει της, υπό το νέο νομοθετικό καθεστώς, πλήρους ένταξης του υιοθετηθέντος στην οικογένεια του θετού γονέα, η νομοθετική αντιμετώπιση των ως άνω φορολογικών υποχρεώσεων του θετού γονέα χρήζει κατάλληλης εναρμόνισης προς το νέο θεσμικό πλαίσιο.

ββ) Εξάλλου το γεγονός ότι, υπό το νέο νομοθετικό καθεστώς, οι φυσικοί γονείς του υιοθετηθέντος στερούνται του κληρονομικού δικαιώματος έναντι αυτού (βλ. Γνωμ. Ν.Σ.Κ. 615/98), ενώ αποκτούν τέτοιο δικαίωμα οι θετοί γονείς του, δεν μεταβάλλει κατ` ανάγκη τις υφιστάμενες φορολογικές κλίμακες.

Και τούτο, διότι η μόνη διαφοροποίηση εντοπίζεται στην εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή, δεδομένου ότι η ανυπαρξία κληρονομικού δικαιώματος του υιοθετήσαντος έναντι του υιοθετηθέντος υπό το προϊσχύον δίακαιο αναφέρετο απλώς στη στέρηση κληρονομικού εξ αδιαθέτου δικαιώματος του θετού γονέως, χωρίς τούτο να εμποδίζει την εκ διαθήκης διαδοχή (βλ. Μπαλή, Οικογεν. Δίκαιον σελ. 363).

Συνεπώς, το γεγονός ότι ήδη υπό το κράτος του ν. 2447/96 δύναται να χωρήσει και εξ αδιαθέτου διαδοχή του υιοθετηθέντος από τον υιοθετήσαντα, δεν διαφοροποιεί κατ` ανάγκη τη φορολογική αντιμετώπιση του κληρονόμου - θετού γονέα, δεδομένου ότι ο τρόπος της επαγωγής της κληρονομίας (εξ αδιαθέτου ή εκ διαθήκης) δεν αποτελεί στοιχείο, που καθορίζει την εφαρμοστέα φορολογική κλίμακα προς υπολογισμό του προκύπτοντος φόρου κληρονομίας.

Συνεπώς, επί των ως άνω ερωτημάτων το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους γνωμοδότησε ομόφωνα:

(α) ότι οι θετοί γονείς και τα τέκνα αυτών δεν έχουν κληρονομικό δικαίωμα έναντι του υιοθετηθέντος, εφόσον η υιοθεσία έλαβε χώρα πριν από την ισχύ του ν. 2447/96, ήτοι πριν από την 30-12-1996 και

(β) ότι οι θετοί γονείς εξακολουθούν και μετά την ισχύ του ν. 2447/96 να εντάσσονται στην οικεία φορολογική κλίμακα, βάσει της παραγράφου 4 εδ. 3 του άρθρου 29 του ν.δ. 118/73, ήτοι να φορολογούνται με βάση τη συγγένεια, που ίσχυε μεταξύ αυτών και του υιοθετηθέντος προ της υιοθεσίας, τίθεται όμως ζήτημα εναρμόνισης της εν λόγω διάταξης προς τις νέες ρυθμίσεις του Αστικού Κώδικα και το διέπον αυτές πνεύμα εντάξεως του υιοθετηθέντος στην οικογένεια του υιοθετήσαντος ως προς όλες τις έννομες αυτής συνέπειες.