Στο πλαίσιο που θα ακολουθηθεί για την ενεργοποίηση του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027, αναφέρεται ο Γενικός Γραμματέας ΕΣΠΑ και Δημοσίων Επενδύσεων του υπ. Ανάπτυξης & Επενδύσεων Δημήτρης Σκάλκος.

Στη συνέντευξή του στο powergame.gr, αναφέρει ότι το νέο ΕΣΠΑ θα ενεργοποιηθεί μέσα στο φθινόπωρο, αλλά οι πρώτες εκταμιεύσεις θα γίνουν τέλος 2022 ή αρχές 2023.

Αναφερόμενος στην πρωτιά της χώρας στο ΕΣΠΑ, υπογραμμίζει ότι ήταν τόσο καλή η προετοιμασία που «ήμασταν έτοιμοι να υποβάλλουμε προγράμματα, πριν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανοίξει την όποια σχετική πλατφόρμα».

Ο κ. Σκάλκος αναφέρεται ακόμη επιδόσεις του υφιστάμενου ΕΣΠΑ 2014-2020 και εξηγεί πως η πανδημία έδρασε σαν καταλύτης στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Πολιτικής.

Πώς εξελίσσεται η διαδικασία έγκρισης των προγραμμάτων του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 και πότε αναμένετε αυτή να ολοκληρωθεί;

Η διαδικασία έγκρισης των νέων τομεακών και περιφερειακών προγραμμάτων του νέου ΕΣΠΑ, εξελίσσεται με βάση το συμφωνημένο με τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής χρονοπρογραμματισμό. Ως γνωστόν, έχει ήδη εγκριθεί το πρόγραμμα της «Ανταγωνιστικότητας», ανάμεσα στα πρώτα 10 ευρωπαϊκά προγράμματα που έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ακολούθησε μια ημέρα μετά το πρόγραμμα για τη «Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση (ΔΑΜ)», που αφορά στις περιοχές που θα απεξαρτηθούν σταδιακά από τον λιγνίτη. Είναι το πρώτο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «ΔΑΜ» και γι’ αυτό έχει ειδική σημασία, τόσο για πρακτικούς, όσο και συμβολικούς λόγους.

Ταυτόχρονα, εγκρίθηκε το πρόγραμμα της «Πολιτικής Προστασίας» ένα πρόγραμμα που σχεδιάστηκε και αυτό για πρώτη φορά και έχει μεγάλη σημασία. Περισσότερα από 700 εκατ. ευρώ θα διατεθούν για τη θωράκιση του συστήματος πυρόσβεσης και της αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών. Αφορά κυρίως σε δράσεις πρόληψης και διαχείρισης φυσικών καταστροφών στο πεδίο και δεν αφορά στην αποκατάσταση των φυσικών καταστροφών που αποτελεί αντικείμενο άλλων προγραμμάτων.

Ακολούθησε το πρόγραμμα του «Ανθρώπινου Δυναμικού & Κοινωνικής Συνοχής», ύψους 4,16 δισ. ευρώ, που είναι το μεγαλύτερο του ΕΣΠΑ 2021-2027 και περιλαμβάνει ολοκληρωμένες δράσεις για την απασχόληση -όπου το βάρος δίνεται στις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης- την αντιμετώπιση της ανεργίας και κυρίως της μακροχρόνιας ανεργίας και την κοινωνική ένταξη. Υπάρχουν επίσης νέες δράσεις κοινωνικής προστασίας, όπου στη νέα προγραμματική περίοδο έμφαση δίνεται στο παιδί όπως φαίνεται και από την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «European Child Guarantee» την οποία εξαρχής η χώρα μας έχει αγκαλιάσει.

Την περασμένη εβδομάδα λάβαμε την έγκριση του προγράμματος «Ψηφιακός Μετασχηματισμός», που αφορά κυρίως ψηφιακές υποδομές, όπως οπτικές ίνες, έξυπνες πόλεις, υποδομές πληροφορικής στο δημόσιο κ.λπ. Πρόκειται για δράσεις που θα βοηθούν εμμέσως τον ψηφιακό μετασχηματισμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Οι άμεσες δράσεις ψηφιακού μετασχηματισμού επιχειρήσεων θα υλοποιηθούν κυρίως μέσω του προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα».

Επίσης υποβάλλαμε, αλλά δεν λάβαμε ακόμη έγκριση από τις κοινοτικές αρχές για τα προγράμματα των «Μεταφορών» και του «Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής». Εδώ προωθούνται δράσεις ευαίσθητες για το περιβάλλον, όπως είναι η διαχείριση απορριμμάτων, υδατικών πόρων κ.ά. Επίσης προωθούνται νέες καινοτομίες πολιτικές διαχείρισης του περιβάλλοντος, ακόμη και θεσμικές αλλαγές. Το ΕΣΠΑ δεν είναι μόνον επιδοτήσεις και έργα, αλλά φέρει και αυτό μια μεταρρυθμιστική διάσταση.

Με το «Περιβάλλον» ολοκληρώνονται οι εγκρίσεις των τομεακών προγραμμάτων του νέου ΕΣΠΑ. Μένει το πρόγραμμα της Τεχνικής Βοήθειας, το οποίο το θεωρούμε τεχνικό θέμα και δε νομίζω ότι θα μας απασχολήσει. Πρέπει όμως να ακολουθήσουν τα 13 περιφερειακά προγράμματα για τα οποία η χώρα έχει ήδη υποβάλλει αρχικά σχέδια και τώρα είμαστε σε διαπραγμάτευση για το χρόνο υποβολής των τελικών κειμένων τους. Στόχος μας είναι μέσα στο καλοκαίρι ή μέχρι τις αρχές Σεπτέμβρη να έχουν εγκριθεί και τα 13 προγράμματα.

Τα δύο τομεακά προγράμματα, των «Μεταφορών» και του «Περιβάλλοντος» που δεν έχουν εγκριθεί ακόμη, πότε αναμένεται να εγκριθούν; Μήπως λόγω επικείμενων διακοπών πάμε πίσω;

Κάναμε την τελική υποβολή των προγραμμάτων. Έχουν προηγηθεί τρεις γύροι διαπραγμάτευσης και όταν εμείς αναφέρουμε ως υποβολή είναι το τελικό σχέδιο που δεν επιδέχεται παρατηρήσεων και αλλαγών. Ξέρουμε ότι θα εγκριθεί. Από την άλλη πλευρά θεωρώ ότι το φετινό καλοκαίρι, λόγω και της συγκυρίας, είναι καλοκαίρι αυξημένης προσπάθειας και από τις υπηρεσίες των Βρυξελών, αλλά και των Αθηνών. Γνωρίζω ότι σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας έχουν δοθεί οδηγίες, για επιτάχυνση του έργου. Επομένως είναι θέμα τεσσάρων εβδομάδων το πολύ για να εγκριθούν έτσι ώστε να μείνει, μέχρι τον ερχόμενο Σεπτέμβριο η έγκριση των περιφερειακών προγραμμάτων.

Επομένως πότε θα έχουμε τις πρώτες προσκλήσεις του νέου ΕΣΠΑ και κυρίως πότε αυτές θα αρχίσουν να εκταμιεύουν χρήματα στην αγορά;

Η ενεργοποίηση των προγραμμάτων, απαιτεί μια σειρά διαχειριστικών διαδικασιών που προβλέπονται από τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Μέσα σε αυτές περιλαμβάνεται η διάρθρωση των υπηρεσιών διαχείρισης και ελέγχου, η σύσταση και η συνεδρίαση των Επιτροπών Παρακολούθησης για όλα τα προγράμματα και πολλά άλλα. Οι Επιτροπές αυτές είναι οι αρμόδιες που ορίζουν τα κριτήρια επιλογής πράξεων και ακολούθως θα έρθουν οι Διαχειριστικές Αρχές να αποφασίσουν με βάση τα προαναφερόμενα κριτήρια τις προσκλήσεις υποβολής έργων, αιτήσεων χρηματοδότησης κ.λπ.

Ακούγονται πολύπλοκα όλα αυτά, αλλά δεν είναι. Ήδη έχουμε ξεκινήσει τις διαδικασίες για το πρόγραμμα της «Ανταγωνιστικότητας» και θα είμαστε έτοιμοι, πιστεύω τον Οκτώβριο, να βγάλουμε τις πρώτες προσκλήσεις. Θα έλεγα ότι δουλεύουμε παράλληλα το θεσμικό/διαχειριστικό μέρος της προετοιμασίας των προγραμμάτων, αλλά και το περιεχόμενο των προσκλήσεων, για να μην χάνεται χρόνος. Επιδίωξη είναι να καταφέρουμε τον Οκτώβριο να δημοσιοποιήσουμε την πρώτη πρόσκληση. Αν αυτό συμβεί, θα συνιστά για τη χώρα μια σαφής βελτίωση της θέσης της, συγκριτικά με άλλες προγραμματικές περιόδους.

Οι χρόνοι σε σχέση με το παρελθόν έχουν συντμηθεί σημαντικά, και αυτό είναι κάτι που επιδιώξαμε, γιατί δεν θέλαμε να προκληθεί χρηματοδοτικό κενό, μεταξύ μιας περιόδου που τελειώνει και της επομένης που ξεκινά. Θυμίζω ότι η τρέχουσα περίοδος τυπικά ολοκληρώνεται 31.12.2023, αλλά το πρόγραμμα της «Ανταγωνιστικότητας», το γνωστό «ΕΠΑνΕΚ», έχει κλείσει, αφού η απορρόφησή έχει φτάσει στο 92%. Άρα είναι θέμα χρόνου να φτάσει στο 100%.

Εν τοις πράγμασι πότε θα ρίξει χρήματα το νέο ΕΣΠΑ στην αγορά;

Δεν θα διατεθούν άμεσα. Με δεδομένο ότι κάθε πρόσκληση πρέπει να παραμείνει ένα μήνα τουλάχιστον στον αέρα, προκειμένου να προετοιμασθούν καλύτερα οι δικαιούχοι, και έχοντας κατά νου ότι σε μια πρόσκληση πρέπει να γίνει η αξιολόγηση των έργων για να προκριθούν τα καλύτερα για χρηματοδότηση, σημαίνει ότι οι πρώτες εκταμιεύσεις, θα γίνουν είτε στο τέλος του έτους ή τις αρχές του 2023. Μια ασφαλής επομένως εκτίμηση της εκκίνησης του προγράμματος με συμβασιοποίηση νέων έργων του ΕΣΠΑ 2021-2027, είναι στις αρχές του επόμενου έτους ώστε να ακολουθήσουν οι εκταμιεύσεις με βάση τους σχετικούς κανονισμούς.

Ξέρουμε ποιες προσκλήσεις θα βγούνε πρώτες;

Αν και αυτό δεν έχει οριστικοποιηθεί ακόμη, προσανατολιζόμαστε στην δημοσιοποίηση δύο προσκλήσεων του προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα», που αφορούν στην διπλή πρόκληση που αντιμετωπίζει κάθε ευρωπαϊκή οικονομία στο επίπεδο της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας και ειδικά σε ότι αφορά στον ψηφιακό μετασχηματισμό και την πράσινη μετάβαση των ΜμΕ. Οι δύο προσκλήσεις θα έχουν αθροιστικά προϋπολογισμό 1 δισ. ευρώ θα έχουν να κάνουν με αυτές τις δύο στοχεύσεις. Προφανώς δεν θα περιληφθούν αποκλειστικά «πράσινες» και «ψηφιακές» παρεμβάσεις. Θα συμπεριληφθούν και αυτό που αναφέραμε στο παρελθόν ως «Γενικής Επιχειρηματικότητας» παρεμβάσεις. Θα μπορεί δηλαδή ένας επιχειρηματίας για παράδειγμα να καλύψει και άλλες «κλασσικές» δαπάνες – π.χ. συμβατικό ξενοδοχειακό εξοπλισμό κρεβάτια, τραπέζια, καρέκλες κ.λπ.- αλλά θα πρέπει να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι ότι τέτοιου είδους δαπάνες θα είναι συνοδευτικές του εγκεκριμένου επιχειρηματικού σχεδίου, και όχι το κύριο μέρος του σχεδίου.

Γιατί άργησε η Ευρώπη τόσο πολύ τις διαδικασίες του ΕΣΠΑ; Τυπικά έπρεπε να ξεκινήσει 2021, έχουμε περάσει πάνω από μισό του 2022 και πρακτικά δεν έχει ξεκινήσει ακόμη; Μήπως η καθυστέρηση αυτή σχετίζεται με το Ταμείο Ανάκαμψης και την προτεραιότητα που μπορεί να έχει αυτό λόγω των ανελαστικών κανόνων υλοποίησης;

Εκφράζοντας την προσωπική μου άποψη, πρέπει να γνωρίζετε ότι η καθυστέρηση στην έναρξη είναι ο κανόνας. Πάντοτε μεσολαβεί ένα σημαντικό διάστημα για να αποφασιστούν οι κανόνες που ρυθμίζουν τη λειτουργία των διαρθρωτικών ταμείων σε κάθε νέα προγραμματική περίοδο. Στη συνέχεια πρέπει να ψηφιστούν οι εφαρμοστικοί νόμοι, να εγκριθούν τα προγράμματα, να δημιουργηθούν οι αρχές ελέγχου κ.ο.κ. Όλα αυτά, ορθώς απαιτούν – μακροχρόνιες διαδικασίες διαβούλευσης καθώς τα προγράμματα του ΕΣΠΑ περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο δράσεις, δηλαδή πολιτικές που δημιουργούνται από κάτω προς τα επάνω. Δηλαδή πολιτικές που διαμορφώνουν οι ίδιοι οι δυνητικοί δικαιούχοι. Αντίθετα, το Ταμείο Ανάκαμψης σχεδιάστηκε από πάνω προς τα κάτω. Περιλαμβάνει ονοματισμένα έργα και γνωρίζουμε εξ’ αρχής τι θέλουμε να γίνει. Άρα είναι πιο απλό στην υλοποίησή του αν και φέρει απαιτητικά χρονοδιαγράμματα και ορόσημα.

Πρέπει να επισημανθεί ότι την περίοδο που συζητιόνταν το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2021-2027, ενέσκηψε η πανδημία η οποία οδήγησε σε κατάρρευση των διαπραγματεύσεων. Επίσης σημειώνω ότι κατά την συζήτηση του ΠΔΠ υπήρχε και μια τοξικότητα, ένα χάσμα μεταξύ χωρών του Βορά και του Νότου, η οποία αποτυπώθηκε κυρίως στην πολιτική συνοχής. Ο Νότος, συμπεριλαμβανομένου της Ελλάδας, επιζητούσε πιο γενναίες μεταβιβαστικές πληρωμές για την πολιτική συνοχής, ενώ κάποια άλλα κράτη ήθελαν περισσότερη χρηματοδότηση για τις λεγόμενες νέες πολιτικές όπως π.χ. είναι η πράσινη μετάβαση, η έρευνα και καινοτομία κ.λπ. Οι τελευταίες ωστόσο είχαν ως θύμα τα κονδύλια της πολιτικής συνοχής. Έτσι είχαμε φτάσει σε ένα οριακό σημείο και αφού είχε χαθεί σημαντικός πολύτιμος χρόνος.

Το ξέσπασμα της πανδημίας άλλαξε τα δεδομένα. Οι ανάγκες έγιναν πιεστικές για όλους και όχι για ορισμένους, όπως συνέβη με τα μνημόνια όπου στηρίχθηκαν επιλεκτικά ευρωπαϊκές οικονομίες. Έτσι αναγκάσθηκε η Ευρώπη να κλείσει γρήγορα το θέμα της Πολιτικής Συνοχής και μαζί της και το ΠΔΠ 2021-2027, το οποίο διευρύνθηκε σημαντικά περιλαμβάνοντας και το RRF. Και όχι μόνον τέθηκε σε νέα βάση η Πολιτική Συνοχής για την νέα περίοδο, αλλά δόθηκε και ένα πλαίσιο ευελιξίας στην υφιστάμενη Πολιτική Συνοχής, προκειμένου τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν κατά το δοκούν τους πόρους της πολιτικής συνοχής για την τόνωση της επιχειρηματικότητας.

Συμπερασματικά, ας μην το χαρακτηρίσουμε καθυστέρηση, αν και πάντοτε κάποια πράγματα θα μπορούσαν να τρέξουν γρηγορότερα. Το σημαντικό είναι ότι στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα ανταποκρίθηκε πλήρως και δεν άφησε η πανδημία να παγώσει τις διαδικασίες, τις οποίες υλοποιούσαμε μέσω τηλεδιασκέψεων και τηλεργασίας. Κυριολεκτικά δεν σταματήσαμε λεπτό και γι’ αυτό, ήμασταν στους πρώτους που εγκρίθηκαν προγράμματα και πολιτικές. Να το πω διαφορετικά: είμασταν έτοιμοι να υποβάλλουμε προγράμματα, πριν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανοίξει την όποια σχετική πλατφόρμα.

Πού βρισκόμαστε σε απορροφήσεις, δαπάνες κ.λπ. στο υφιστάμενο ΕΣΠΑ και κατά πόσο είναι διασφαλισμένοι στόχοι για το τέλος του 2023, ειδικά για τα προγράμματα που είναι λιγότερο επιτυχημένα π.χ. Υποδομές, Περιβάλλον κ.λπ.

Σωστά το θέσατε λιγότερο επιτυχημένα προγράμματα. Είναι αλήθεια ότι κάποια προγράμματα τρέξανε πολύ περισσότερο, γιατί βοήθησε και το γενικότερο πλαίσιο. Αναφέρθηκα στο προσωρινό πλαίσιο ευελιξίας που παρασχέθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις κρατικές ενισχύσεις επιχειρήσεων που βοήθησε το ΕΠΑνΕΚ να εκτοξευθεί. Η απορρόφηση του από το 17% που το παραλάβαμε έφτασε στο 92% σήμερα. Χωρίς την πανδημία το ποσοστό αυτό θα ήταν πιθανώς χαμηλότερο, αλλά σίγουρα θα είχαμε πάει πολύ καλά, καθώς έγιναν σημαντικά βήματα επιτάχυνσής. Ας σημειωθεί δε ότι ο προϋπολογισμός του διευρύνθηκε σημαντικά.

Αντίθετα κάποια άλλα προγράμματα, όπως είναι των υποδομών, των μεταφορών και του περιβάλλοντος, η πανδημία τα έβλαψε. Όταν έχεις ένα σκληρό lockdown, που δεν επιτρέπει τις επιθεωρήσεις έργων, οι καθυστερήσεις είναι αναπόφευκτες. Αυτό το αναφέρω ως αντίλογο στις επικρίσεις ότι εν γένει ευνοήθηκαν οι απορροφήσεις του ΕΣΠΑ από την πανδημία.

Τώρα που επιστρέφουμε στην κανονικότητα, κι έχουν γίνει μεταρρυθμίσεις π.χ. στις συμβάσεις δημοσίων έργων, έχουν και αυτά τα προγράμματα και έργα αρχίσει να επιταχύνονται. Στόχος μας είναι, εκτός των έργων που θα συνεχίσουν στο νέο ΕΣΠΑ, να κλείσουν όλα τα έργα βρίσκονται σε εξέλιξη, ώστε να μην υπάρχει απώλεια πόρων. Η συνολική απορρόφηση με βάση της στοιχεία της Κομισιόν ανέρχεται στο 77%. Στα ίδια περίπου επίπεδα είναι και ο μέσος όρος απορρόφησης των τομεακών προγραμμάτων (76%), αλλά και των περιφερειακών (78%) τα οποία ωφελήθηκαν επίσης από το προσωρινό πλαίσιο ευελιξίας που ίσχυσε κατά την πανδημία.

Αυτό το 77% της απορρόφησης, έχοντας σχεδόν 18 μήνες περιθώριο μέχρι τέλος του 2023, θα φτάσει στο 100% και έτσι δεν θα σημειωθεί απώλεια πόρων. Για να είμαι δίκαιος ωστόσο, αυτό έχει συμβεί και στις άλλες περιόδους, αλλά αυτό έγινε με διάφορες τεχνικές ενέργειες. Οι κανονισμοί μας δίνουν τη δυνατότητα, σε συνεργασία με την  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να τροποποιούμε κατάλληλα τα προγράμματα έτσι να επιτυχγάνεται το 100% της απορρόφησης. Θέλω να πιστεύω ότι αυτή τη φορά δεν χρειαστεί να χρησιμοποιήσουμε το συγκεκριμένο εργαλείο. Δεν θα ακυρώσουμε έργα, δεν θα φέρουμε δράσεις χαμηλότερης προστιθέμενης αξίας για πετύχουμε την κατάλληλη απορρόφηση και θα περιορίσουμε στο ελάχιστο τον αριθμό των μεταφερόμενων έργων στη νέα περίοδο, για να υποδεχθεί εντελώς νέες δράσεις.

Αναφορικά με το 77% της απορρόφησης, πρέπει να σημειωθεί ότι η επίδοση αυτή επιτεύχθηκε με αύξηση του αρχικού προϋπολογισμού του ΕΣΠΑ, αφού η χώρα διεκδίκησε και έλαβε το αποθεματικό επίδοσης που φτάνει το 1,3 δισ. ευρώ. Έτσι ο παρονομαστής αυξήθηκε.