Του Γιάννη Σταματόπουλου

Ο Κώδικας Φορολογίας Κληρονομιών, Δωρεών, Γονικών Παροχών Προικών και Κερδών από Λαχεία   (ν. 2961/2001) ρυθμίζει το ζήτημα της επιβολής φόρου στις περιουσίες που αποκτήθηκαν αιτία θανάτου, δωρεάς, γονικής παροχής ή προίκας και κερδών από λαχεία. Στο παρόν άρθρο, θα αναλύσουμε τον τρόπο υπολογισμού του φόρου για τη φορολογία περιουσιών που αποκτώνται αιτία θανάτου, μετά τις τελευταίες αλλαγές με το ν. 3842/2010.

Στις κληρονομιές η φορολογική υποχρέωση γεννιέται, πλην συγκεκριμένων εξαιρέσεων, κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου.

Ο φόρος υπολογίζεται επί της αξίας των αντικειμένων της κτήσης, η οποία είναι η αγοραία αξία κατά το χρόνο της γένεσης της φορολογικής υποχρέωσης (όπως αυτή ορίζεται στα άρθρα 10 – 18 του ν. 2961/2001), εάν από αυτή αφαιρεθούν οι εκπτώσεις – απαλλαγές που ορίζει ο συγκεκριμένος νόμος (άρθρα 21-27 του ν. 2961/2001). Σημειώνεται ότι στη συνολική αξία συνυπολογίζονται οι δωρεές εν ζωή ή αιτία θανάτου, οι γονικές παροχές και οι προίκες του κληρονομουμένου προς τον κληρονόμο ή κληροδόχο, εφόσον η φορολογική υποχρέωση γι αυτές γεννήθηκε σε χρόνο που το δικαίωμα του δημοσίου δεν έχει παραγραφεί.  Για το συνυπολογισμό των κτήσεων αυτών λαμβάνεται υπόψη η αξία που είχε υπαχθεί σε φόρο κατά το χρόνο γένεσης της φορολογικής υποχρέωσης αυτών και όχι τα απαλλασσόμενα ποσά.

Ο φόρος στις περιουσίες αιτίας θανάτου είναι προοδευτικός και υπολογίζεται βάσει κλίμακας που κατηγοριοποιεί τους δικαιούχους, ανάλογα με τη συγγενική τους σχέση προς τον κληρονομούμενο, σε τρεις κατηγορίες (Α’, Β’ και Γ’).

Για να γίνει σαφής ο τρόπος κατάταξης των δικαιούχων στις παραπάνω κατηγορίες, οφείλουμε παρενθετικά να αναφερθούμε σε βασικά στοιχεία αναφορικά με τα είδη συγγένειας, τους βαθμούς συγγένειας και άλλα χαρακτηριστικά των συγγενικών σχέσεων.

Οι συγγένειες διαχωρίζονται, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, σε συγγένειες εξ αίματος και συγγένειες εξ αγχιστείας, σε ευθείς και πλάγιες συγγενικές σχέσεις, καθώς και σε ανιούσες και κατιούσες.

Συγγενείς εξ αίματος σε ευθεία γραμμή είναι μεταξύ τους τα πρόσωπα αν το ένα κατάγεται από το άλλο (συγγένεια μεταξύ ανιόντων και κατιόντων) (άρθρο 1463 Αστικού Κώδικα - Π.Δ. 456/1984)

Συγγενείς εξ αίματος σε πλάγια γραμμή είναι τα πρόσωπα που χωρίς να είναι συγγενείς σε ευθεία γραμμή, κατάγονται από τον ίδιο ανιόντα.

Συγγένεια εξ αγχιστείας προκύπτει ύστερα από γάμο.  Οι συγγενείς εξ αγχιστείας του ενός από τους συζύγους είναι συγγενείς εξ αγχιστείας του άλλου στην ίδια γραμμή και στον ίδιο βαθμό. Η συγγένεια εξ αγχιστείας εξακολουθεί να υπάρχει και μετά την λύση ή την ακύρωση του γάμου, απο τον οποίο δημιουργήθηκε. (άρθρο 1464 Αστικού Κώδικα - Π.Δ. 456/1984)

Τέλος, ο βαθμός της συγγένειας ορίζεται από τον αριθμό των γεννήσεων που συνδέουν τα πρόσωπα.

Ένα παράδειγμα για να γίνουν κατανοητές οι συγγένειες (είδος, βαθμός κ.λπ.) μεταξύ των προσώπων είναι το ακόλουθο.

Στο παράδειγμα αυτό:

Ο I έχει ευθεία συγγένεια εξ αίματος πρώτου βαθμού με τον II (και το αντίστροφο).

Ο I έχει ευθεία συγγένεια εξ αίματος πρώτου βαθμού με τον III (και το αντίστροφο).

Ο II έχει ευθεία συγγένεια εξ αίματος δεύτερου βαθμού με τον III (και το αντίστροφο).

Ο I έχει ευθεία συγγένεια εξ αίματος δεύτερου βαθμού με τον V (και το αντίστροφο).

Ο V έχει πλάγια συγγένεια εξ αίματος τρίτου βαθμού με τον III (και το αντίστροφο).

Ο V έχει πλάγια συγγένεια εξ αίματος τετάρτου βαθμού με τον VI (και το αντίστροφο).

Αναφορικά με το χαρακτηρισμό της συγγένειας ως ανιούσα ή κατιούσα, είναι προφανές ότι στο συγκεκριμένο παράδειγμα:

Ο I έχει ευθεία συγγένεια εξ αίματος πρώτου βαθμού με τον II – κατιούσα.

Ο II έχει ευθεία συγγένεια εξ αίματος πρώτου βαθμού με τον I – ανιούσα.

Ακολουθούν οι ισχύουσες κλίμακες του ν. 2961/2001 ανά κατηγορία.

Στην πρώτη (Α’) κατηγορία εντάσσονται:

α) ο σύζυγος του κληρονομουμένου,

β) το πρόσωπο το οποίο είχε συνάψει σύμφωνο συμβίωσης με τον κληρονομούμενο κατά τις διατάξεις του ν. 3719/ 2008 και το οποίο λύθηκε με το θάνατο αυτού, εφόσον η συμβίωση είχε διάρκεια τουλάχιστον δύο ετών,

γ) οι κατιόντες πρώτου βαθμού (τέκνα από νόμιμο γάμο, τέκνα χωρίς γάμο έναντι της μητέρας, αναγνωρισθέντα εκούσια ή δικαστικά έναντι του πατέρα, νομιμοποιηθέντα με επιγενόμενο γάμο ή δικαστικά έναντι και των δύο γονέων),

δ) οι κατιόντες εξ αίματος δεύτερου βαθμού και

ε) οι ανιόντες εξ αίματος πρώτου βαθμού.

Στη δεύτερη (Β’) κατηγορία υπάγονται:

α) οι κατιόντες εξ αίματος τρίτου και επόμενων βαθμών,

β) οι ανιόντες εξ αίματος δεύτερου και επόμενων βαθμών,

γ) τα εκούσια ή δικαστικά αναγνωρισθέντα τέκνα έναντι των ανιόντων του πατέρα που τα αναγνώρισε, δ) οι κατιόντες του αναγνωρισθέντος έναντι του αναγνωρίσαντος και των ανιόντων αυτού,

ε) οι αδελφοί (αμφιθαλείς ή ετεροθαλείς),

στ) οι συγγενείς εξ αίματος τρίτου βαθμού εκ πλαγίου,

ζ) οι πατριοί και οι μητριές,

η) τα τέκνα από προηγούμενο γάμο του συζύγου,

θ) τα τέκνα εξ αγχιστείας (γαμπροί - νύφες) και

ι) οι ανιόντες εξ αγχιστείας (πεθεροί - πεθερές).

Στη Γ` κατηγορία υπάγεται οποιοσδήποτε άλλος εξ αίματος ή εξ αγχιστείας συγγενής του κληρονομουμένου ή εξωτικός.

Παρατηρήσεις

1. Όταν ο κληρονόμος ή κληροδόχος έχει αναπηρία κατά ποσοστό 67% και άνω, ο φόρος που αναλογεί σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους μειώνεται κατά ποσοστό δέκα τοις εκατό (10%) (άρθρο 29 § 3 του ν. 2961/2001).

2. Αν στο ίδιο πρόσωπο συντρέχουν ταυτόχρονα οι προύποθέσεις μείωσης του φόρου, έκπτωσης και απαλλαγής, που προβλέπονται για αναπήρους κατά ποσοστό 67% και άνω και των απαλλαγών για πρώτη κατοικία (ενότητα Α άρθρου 26), οφείλεται ο μικρότερος φόρος που προκύπτει από την εφαρμογή των διατάξεων αυτών (άρθρο 29 § 4 του ν. 2961/2001) .

3. Για τα περιουσιακά στοιχεία, για τα οποία ο φόρος υπολογίζεται αυτοτελώς,  δε συνυπολογίζονται οι δωρεές εν ζωή ή αιτία θανάτου, οι γονικές παροχές και οι προίκες του κληρονομουμένου προς τον κληρονόμο ή κληροδόχο, εφόσον η φορολογική υποχρέωση γι αυτές γεννήθηκε σε χρόνο που το δικαίωμα του δημοσίου δεν έχει παραγραφεί (άρθρο 29 § 7 του ν. 2961/2001).

Του Γιάννη Σταματόπουλου