ΥΠΟΙΚ 1012316/46/Β0013/ΠΟΛ. 1075/18.4.2003

Απαλλαγή πρώτης κατοικίας για δεύτερη φορά σε διαζευγμένη

Σας κοινοποιούμε την αριθ. 26/03 γνωμοδότηση του Β΄ τμήματος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους που έγινε δεκτή από τη διοίκηση ως προς την άποψη της πλειοψηφίας και παρακαλούμε για την εφαρμογή της σε όμοιες περιπτώσεις για τις οποίες η φορολογική ενοχή γεννήθηκε (δηλ. η αγορά του ακινήτου για το οποίο ζητήθηκε απαλλαγή πρώτης κατοικίας πραγματοποιήθηκε) μέχρι και 31-12- 2002 και εφόσον δεν έχει παραγραφεί το δικαίωμα των δικαιούχων για επιστροφή του καταβληθέντος φόρου.

Με τη γνωμοδότηση αυτή έγινε δεκτό ότι ο διαζευχθείς σύζυγος δικαιούται εκ νέου απαλλαγής από το φόρο μεταβίβασης για την αγορά κατοικίας, έστω και αν κατά τη διάρκεια του λυθέντος γάμου είχε αγοράσει από κοινού με το σύζυγό του διαμέρισμα για το οποίο έτυχαν απαλλαγή από το Φ.Μ.Α. και το οποίο εκποιήθηκε σε τρίτο πριν από την αγορά του νέου διαμερίσματος, ανεξάρτητα από το κριτήριο αν η εκποιηθείσα κατοικία πληρούσε τις στεγαστικές του ανάγκες, αφού για λόγους αντικειμενικούς που δημιουργεί η λύση του γάμου καθίσταται αδύνατη η από κοινού χρήση του διαμερίσματος από τους πρώην συζύγους, με συνέπεια η εκποιηθείσα κατοικία να μην πληροί τις στεγαστικές τους ανάγκες.

Αριθ. Γνωμοδοτήσεως: 26/2003 ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (Τμήμα Β΄) Συνεδρίαση της 23-1-2003

Πρόεδρος: Γ. Κρόμπας (Αντ/δρος Ν.Σ.Κ.) Εισηγητής: Αθ. Τσιοκάνης (Πάρεδρος Ν.Σ.Κ.)

Περίληψη Ερωτήματος: Αν είναι δυνατόν να χορηγηθεί με βάση τις διατάξεις του άρθρου 1 ν. 1078/80 απαλλαγή από το φόρο μεταβίβασης ακινήτου για δεύτερη φορά μεταβίβασης ακινήτου για δεύτερη φορά σε διαζευγμένη κατά την αγορά διαμερίσματος η οποία κατά την διάρκεια του γάμου της είχε αγοράσει από κοινού με τον πρώην σύζυγο της διαμέρισμα για το οποίο έτυχε απαλλαγής από τον φ.μ.α. δυνάμει του ανωτέρω άρθρου και το οποίο εκποιήθηκε σε τρίτο πριν την αγορά του νέου διαμερίσματος και μάλιστα ανεξάρτητα από το κριτήριο της κάλυψης των στεγαστικών της αναγκών με βάση την έκταση του πωληθέντος διαμερίσματος.

Ι. Με το πιο πάνω ερώτημα και τα από τα λοιπά στοιχεία που το συνοδεύουν τέθηκαν υπόψη μας τα ακόλουθα:

Σύζυγοι αγόρασαν εξ αδιαιρέτου, κατά ποσοστό 50% έκαστος, διαμέρισμα 139,53 τ.μ. την 23.11.1993 με απαλλαγή από το φ.μ.α. για την αγορά πρώτης κατοικίας.

Ο γάμος τους από τον οποίο είχαν αποκτήσει δύο παιδιά (ημερομηνίες γέννησης 13.1.82 και 3.5.1984) λύθηκε με αμετάκλητη δικαστική απόφαση την 8-2-2000. Πριν από την έκδοση της αμετάκλητης δικαστικής απόφασης και συγκεκριμένα την 25.1.2000 το πιο πάνω διαμέρισμα πωλήθηκε από τους συζύγους σε τρίτο πρόσωπο.

Η σύζυγος η οποία βάση της ανωτέρω απόφασης έχει την επιμέλεια των δύο τέκνων αγόρασε στη συνέχεια άλλο διαμέρισμα επιφανείας 138 τ.μ. δυνάμει του 4944/3.8.2000 αγοραπωλητηρίου συμβολαίου του συμβολαιογράφου Αθηνών Γεωργίου Ρούσκα για το οποίο κατέβαλε τον οφειλόμενο φ.μ.α. Κατά την υπογραφή του ανωτέρω συμβολαίου το τέκνο το οποίο είχε γεννηθεί στις 13-1-82 είχε ήδη ενηλικιωθεί.

Ήδη η ερωτώσα υπηρεσία με το υπ` αριθμ. 1060178/282/Β0013/16 Ιουλίου 2002 νεώτερο έγγραφό της, μας γνώρισε ότι η ως άνω διαζευχθείσα δήλωσε με την υποβολή υπεύθυνης δήλωσης του ν. 1599/86 ότι η επιμέλεια των ανηλίκων τέκνων της ασκείται από κοινού κατόπιν συμφωνίας.

Ενόψει του ανωτέρω ιστορικού ανέκυψαν στην ερωτώσα Υπηρεσία ερμηνευτικές αμφιβολίες για το αν μπορεί να χορηγηθεί στην διαζευχθείσα σύζυγο απαλλαγή για δεύτερη φορά από το φ.μ.α. κατά την αγορά ακινήτου χωρίς προσφυγή στο κριτήριο της κάλυψης των στεγαστικών της αναγκών με βάση την έκταση διαμερίσματος το οποίο αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου και από τους δύο συζύγους και το οποίο στη συνέχεια εκποιήθηκε.

ΙΙ. Το άρθρο 1 του ν. 1078/1980 (ΦΕΚ 238 Α΄) όριζε τα εξής κατά τον κρίσιμο χρόνο υπογραφής του 4944/2000 αγοραπωλητηρίου συμβολαίου (3-8-2000): "Συμβάσεις αγοράς εξ ολοκλήρου και κατά πλήρη κυριότητα ακινήτου από φυσικό πρόσωπο, έγγαμο, απαλλάσσονται από το φόρο μεταβίβασης, εφόσον ο αγοραστής ή ο σύζυγος ή οποιοσδήποτε από τέκνα αυτού που δεν έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του ή το 25ο προκειμένου περί τέκνων που σπουδάζουν σε αναγνωρισμένες σχολές της ημεδαπής ή αλλοδαπής, δεν έχουν δικαίωμα πλήρως κυριότητας ή επικαρπίας ή οίκησης σε άλλη οικία ή διαμέρισμα που πληροί τις στεγαστικές ανάγκες της οικογένειάς τους, ή δικαίωμα πλήρους κυριότητος επί οικοπέδου οικοδομήσιμου ή επί ιδανικού μεριδίου οικοπέδου, στο οποίο αντιστοιχεί εμβαδόν κτίσματος που πληροί τις στεγαστικές τους ανάγκες που βρίσκονται σε πόλη με πληθυσμό άνω των 5.000 κατοίκων ή σε τουριστικές περιοχές" (παρ. 1 εδ. α΄)(το εδάφιο αυτό τίθεται, ως ίσχυσε μετά την αντικατάστασή του με το άρθρο 10 παρ. 13 ν. 2386/1996 και πριν την εκ νέου αντικατάστασή του από την παρ. 3 του άρθρου 2 ν. 2892/2001, ΦΕΚ 46 Α΄). "Η απαλλαγή αυτή υπό τις προϋποθέσεις του προηγουμένου εδαφίου, παρέχεται και επί αγοράς κατά πλήρη κυριότητα ολοκλήρου του ακινήτου υπό αμφοτέρων συζύγων. Εν περιπτώσει καθ` ην έχει λυθεί ο γάμος θανάτω ή διαζυγίω η απαλλαγή παρέχεται εις τον έχοντα την επιμέλεια των περί ων το πρώτο εδάφιον τέκνων επιζώντα ή διαζευγμένο σύζυγο" (παρ. 1 εδ. β΄ και γ΄).

"Η απαλλαγή που προβλέπεται από την προηγούμενη παράγραφο παρέχεται: α) Για αγορά οικίας ή διαμερίσματος από άγαμο μέχρι ποσού αξίας 15.000.000 δρχ. β) Για αγορά οικίας ή διαμερίσματος από έγγαμο μέχρι ποσού αξίας 24.000.000 δρχ. Η απαλλαγή που δικαιούται ο έγγαμος προσαυξάνει κατά 5.000.000 δρχ. για καθένα από τα παιδιά του, γ) ..." (παρ. 2) (Η παρ. 2 τίθεται ως αντικαταστάθηκε από την παρ. 2 του άρθρου 114 ν. 2362/95 και πριν την εκ νέου αντικατάσταση της από το άρθρο 2 παρ. 1 ν. 2874/2000 (ισχύς από 1ης Ιανουαρίου 2001 και μετά) και στη συνέχεια από την παρ. 13 άρθρου 2 Ν. 2829/2001 (ΦΕΚ 46 Α΄).

"Η απαλλαγή από του φόρου μεταβιβάσεως δι` αγοράν οικίας ή διαμερίσματος ή οικοπέδου παρέχεται άπαξ.

Κατ` εξαίρεση, για αγορά οικίας ή διαμερίσματος, παρέχεται απαλλαγή για μια ακόμη φορά και με τις ίδιες προϋποθέσεις, μετά πάροδο διετίας τουλάχιστον από της αρχικής αγοράς, εφ` όσον εκποιήθηκε η παλαιά οικία ή διαμέρισμα το οποίο δεν πληρούσε τις στεγαστικές ανάγκες της οικογένειάς του, όχι όμως σε συγγενείς αυτού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι του πρώτου βαθμού" (παρ. 5) (Το δεύτερο εδάφιο τίθεται, όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 3 του άρθρου 24 Ν. 2828/1989 και πριν την εκ νέου αντικατάσταση με την παρ. 7 του άρθρου 2 ν. 2892/01).

"Οι διατάξεις του παρόντος άρθρου εφαρμόζονται κατά την αγορά της πρώτης κατοικίας από ενήλικους με εξαίρεση τα τέκνα των προσώπων του πρώτου εδαφίου της παρ. 1 του ιδίου άρθρου τα οποία σπουδάζουν" (Η διάταξη της παραγράφου αυτής τίθεται ως αντικαταστάθηκε με την παρ. 2 του άρθρου 24 ν. 1828/1989 και πριν την εκ νέου αντικατάσταση της με την παρ. 8 του άρθρου 2 Ν. 2892/2001).

Τέλος η παράγραφος 15 του ίδιου άρθρου η οποία προστέθηκε με την παρ. 3 του άρθρου 14 ν. 1591/1986 (ΦΕΚ Α΄ 50) ορίζει τα εξής: "Σε περίπτωση που ο αγοραστής ή η σύζυγος του ή τα τέκνα τους της παραγράφου 1 έχουν δικαίωμα πλήρους κυριότητας ή επικαρπίας ή οίκησης σε διαμέρισμα ή διαμερίσματα, θεωρείται ότι καλύπτονται οι κατά την παράγραφο αυτή στεγαστικές ανάγκες, αν το συνολικό εμβαδόν του διαμερίσματος ή των διαμερισμάτων αυτών είναι: α) για ένα άτομο 35 τετραγωνικά μέτρα και β) για δύο άτομα 70 τ.μ. προσαυξανόμενα κατά 15 τ.μ. για κάθε παιδί." [Η περίπτωση β΄ τίθεται ως αντικαταστάθηκε από την παρ. 2 του άρθρου 14 ν. 1882/1990 (ΦΕΚ Α΄ 43) και πριν την εκ νέου αντικατάσταση της με την παρ. 2 άρθρου 2 ν. 2873/2000].

ΙΙΙ. Επί του ως άνω τεθέντος ερωτήματος σχηματίσθηκαν στο Τμήμα δύο γνώμες.

Κατά την πλειοψηφήσασα γνώμη απαρτισθείσα από τον Πρόεδρο του Τμήματος Γρηγ. Κρόμπα, Αντιπρόεδρο του Ν.Σ.Κ. και τους Νομικούς Συμβούλους, Θεμ.Αμπλιανίτη, Σπ. Σκουτέρη, Βλ. Ασημακόπουλο, Σπ. Δελλαπόρτα και Κων/νο Καποτά, σκοπός των προπαρατεθεισών διατάξεων του άρθρου 1 του ν. 1078/1980 είναι, όπως σαφώς συνάγεται από αυτές, η διευκόλυνση αποκτήσεως στέγης από τους έγγαμους ή ενήλικους άγαμους δια της απαλλαγής τους από το φόρο μεταβιβάσεως ακινήτου (φ.μ.α.) και κατά τα οριζόμενα στο άρθρο αυτό ποσά (βλ. ΣτΕ 3108/2000).

Οι ανωτέρω ρυθμίσεις εντάσσονται στο πλαίσιο γενικώτερης κοινωνικής πολιτικής της Πολιτείας εντός των υπό του άρθρου 24 του ισχύοντος Συντάγματος διαγραφομένων πλαισίων με αντικείμενο την προστασία της οικογένειας (παρ. 1) και την απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς (παρ. 4).

Περαιτέρω δια των αυτών διατάξεων προβλέπεται η απαλλαγή από το φόρο μεταβιβάσεως ακινήτου της "εξ ολοκλήρου και κατά πλήρη κυριότητας" αγοράς ακινήτου ως πρώτης κατοικίας από φυσικό πρόσωπο έγγαμου, ή άγαμου ή σε περίπτωση διαζυγίου από τον διαζευγχθέντα σύζυγο ο οποίος έχει την επιμέλεια των αναφερομένων στο πρώτο εδάφιο της πρώτης παραγράφου του άρθρου 1 τέκνων.

Ως τοιαύτη απαλλασσόμενη από το φόρο ρητώς χαρακτηρίζεται στο νόμο και η παρ` αμφοτέρων των συζύγων αγορά κατά πλήρη κυριότητα ολοκλήρου του ακινήτου (παρ. 1 εδ. β΄).

Εξάλλου κατά την έννοια της διατάξεως του δευτέρου εδαφίου της παρ. 5 του άρθρου 1 του αυτού νόμου για να παρασχεθεί απαλλαγή από το φόρο μεταβιβάσεως για αγορά οικίας ή διαμερίσματος για μια ακόμα φορά, τίθεται ως προϋπόθεση η προηγούμενη εκποίηση της ήδη υπάρχουσας οικίας ή διαμερίσματος και το οποίο δεν πληροί πλέον τις στεγαστικές ανάγκες του αποκτώντος κατά το χρόνο αγοράς του νέου διαμερίσματος ή οικίας.

Εκ του ανωτέρω παρέπεται, ότι ο διαζευχθείς σύζυγος δικαιούται εκ νέου απαλλαγής από το φόρο μεταβίβασης για την αγορά οικίας ή διαμερίσματος, έστω και αν κατά τη διάρκεια του λυθέντος γάμου είχε αγοράσει από κοινού με τον σύζυγό του διαμέρισμα για το οποίο έτυχαν απαλλαγή από το φ.μ.α. και το οποίο στη συνέχεια εκποιήθηκε σε τρίτο πριν από την αγορά του νέου διαμερίσματος και μάλιστα ανεξάρτητα από το κριτήριο εάν η εκποιηθείσα οικία ή διαμέρισμα πληρούσε τις στεγαστικές του ανάγκες, αφού για λόγους αντικειμενικούς που δημιουργεί η λύση του γάμου καθίσταται αδύνατη η από κοινού χρήση του διαμερίσματος από τους πρώην συζύγους, με συνέπεια η εκποιηθείσα οικία ή διαμέρισμα να μη πληροί τις στεγαστικές τους ανάγκες. Κατά την άποψη της μειοψηφίας που απαρτίστηκε από τον Νομικό Σύμβουλο Παν. Κιούση προς την οποία προσεχώρησε και ο Εισηγητής Πάρεδρος χωρίς γνώμη Αθ. Τσιοκάνης, απαραίτητη προϋπόθεση για την εκ νέου απαλλαγή από τον φ.μ.α. για αγορά οικίας ή διαμερίσματος είναι η εκποιηθείσα κοινή οικία ή διαμέρισμα να μη πληροί κατά το χρόνο υπογραφής του νέου συμβολαίου τις στεγαστικές ανάγκες του αποκτώντος κατά την έννοια της διάταξης του δευτέρου εδαφίου της παρ. 5 του άρθρου 1 ν. 1078/80.

Κατ` εξαίρεση όμως ο διαζευχθείς σύζυγος που έχει την επιμέλεια των αναφερομένων στο πρώτο εδάφιο της πρώτης παραγράφου του άρθρου 1 τέκνων δικαιούται για την ταυτότητα του νομικού λόγου εκ νέου απαλλαγή από το φόρο μεταβίβασης, όπως και ο το πρώτον αποκτών οικία ή διαμέρισμα διαζευχθείς σύζυγος που έχει την επιμέλεια των ως άνω αναφερομένων τέκνων (άρθρο 1 παρ. 1 εδ. γ΄) και μάλιστα ανεξάρτητα από το κριτήριο εάν η εκποιηθείσα οικία ή διαμέρισμα καλύπτει τις στεγαστικές του ανάγκες κατά τον χρόνο της νέας αγοράς, αφού και στις δύο περιπτώσεις η μονογονεική οικογένεια στερείται κατοικίας που να καλύπτει τις στεγαστικές της ανάγκες.

ΙV. Eνόψει των ανωτέρω στο ως άνω τιθέμενο ερώτημα αρμόζει κατά πλειοψηφία η ως άνω αναλυτικώς διδόμενη καταφατική απάντηση.